Balhoofdlager controleren en vervangen

Als je bij een snelle rit of in langgerekte bochten het gevoel hebt, dat je op de rug van een ratelslang zit, is de oorzaak wellicht een slecht afgesteld of defect balhoofdlager. Ook als dit gevoel je tot nu toe bespaard is gebleven, is het raadzaam om van tijd tot tijd even de instelling te controleren.

Voor een optimale controle van het balhoofdlager heb je een helper nodig. Bok de motor op, zodat het voorwiel van de grond af is (niet met een voorwiellift). Als de motor een middenbok heeft, gebruik je deze en gaat de helper zo ver mogelijk naar achteren op het zadel zitten. De ander pakt de voorvork aan het onderuiteinde met beide handen en beweegt deze rukkend naar voren en terug. Als er speling voelbaar is, moet het lager opnieuw worden afgesteld. Daarvoor maak je de klemschroeven van de glijpijpen (onderste kroonplaat) en de grote centrale schroef van de bovenste kroonplaat los. De instelling geschiedt door het licht aantrekken van de stelmoer (zit onder de bovenste kroonplaat) met een haaksleutel. Het lager moet na de afstelling vrij zijn van speling en gemakkelijk draaien.

Met de tweede test controleer je de staat van het lager. Draai de vork recht naar voren en tik het stuur dan achtereenvolgens zachtjes naar rechts en vervolgens weer vanuit de stand recht naar voren zachtjes naar links. Als de vork hierbij stroef is, moet de instelling weer wat losser worden gemaakt. 

Wanneer je ook maar de minste belemmering voelt, moet het lager worden vervangen. Maar houd er rekening mee dat eventueel aanwezige kabels, assen en hydraulische slangen het meetresultaat kunnen vervalsen. Een klikje is vooral vaak voelbaar in de rechtuitstand, omdat deze het meest wordt belast. Vele motoren, vooral de oudere modellen, zijn nog uitgerust met kogellagers. Bij het kogellager rust elke kogel op slechts één klein puntje – en zo slijt na verloop van tijd een klikje in. Het is raadzaam om bij vervanging over te stappen op een duurzamer kegellager, waarbij de belasting bij elke rol over de hele lengte wordt verspreid. Er is dus veel met contact met de lagerschaal en het gewicht wordt beter verdeeld. Daarnaast zijn kegellagers vaak goedkoper dan de originele kogellagers.

De meeste tijd zul je tijdens deze reparatie nodig hebben om eerst het balhoofdlager vrij te maken. Hiervoor heb je twee mogelijkheden: je kunt alle onderdelen afzonderlijk stuk voor stuk demonteren (voorwiel, remsysteem, vorkpoten, stuur, evt. kuip, instrumenten, enz.) of je probeert een aantal samengestelde componenten intact te laten. Met de tweede optie bespaar je een aantal stappen. Haal bijvoorbeeld het stuur eraf, maar laat alles erop geschroefd zitten en leg het stuur inclusief kabels, evt. instrumenten, bowdenkabels en compleet remsysteem voorzichtig opzij. Als je daarbij het remvloeistofreservoir rechtop houdt, bespaar je je zelfs het ontluchten, want je hoeft het remsysteem niet te openen. Maar welke methode je ook kiest, wij raden je aan de tank in ieder geval te verwijderen om krassen en deuken te vermijden. De centrale schroef van de kroonplaat moet worden losgemaakt zolang de vorkpoten nog zijn ingebouwd, omdat de stuuraanslag tussen de onderste kroonplaat en het frame dan nog gebruikt kan worden.

Als alleen de beide kroonplaten nog aan de kop van het frame zitten, kun je de centrale moer van de bovenste kroonplaat verwijderen. Vervolgens kun je de bovenste kroonplaat eraf nemen en heb je vrij zicht op de stelmoer. 

Schroef de stelmoer met een haaksleutel los en houd met één hand de onderste kroonplaat vast, zodat deze niet gewoon op de grond valt. Wanneer je de kroonplaat naar onderen eruit haalt, kunnen de losse kogeltjes van het onderste lager eruit vallen, als je nog geen kegellager hebt.

Nadat je het oude vet hebt verwijderd, zie je de bovenste en onderste lagerschaal in het balhoofd. Als je deze eruit wilt drijven, heb je een doorslag nodig. Als er een kogellager is ingebouwd, is het vlak groot genoeg om een doorslag op te plaatsen. Is er door de fabriek al een kegellager gemonteerd, dan heeft het frame meestal twee sleuven waarop je een doorslag kunt plaatsen. De lagerschalen moeten absoluut zonder kanteling en gelijkmatig van binnen naar buiten worden uitgedreven om beschadiging van de lagerzitting te vermijden. Tik afwisselend en gelijkmatig links en rechts met beleid tegen de rand van de lagerschaal.

Plaats nu de nieuwe lagerschalen in het balhoofd. Tip: De lagerschalen koelen (bijv. in het vriesvak) en het balhoofd verwarmen (met een föhn). Het uitzetten bij warmte en het krimpen bij kou vergemakkelijken de montage. Wie niet beschikt over een speciaal gereedschap, kan dit zelf maken. Neem een 10 mm-draadstang, twee sterke ringen ter grootte van de lagerschalen en trek de lagers met twee moeren in het balhoofd. Heb je geen draadstang bij de hand, dan tik je de lagerschalen met een sleuteldop of een stuk buis en een hamer gelijkmatig recht erin. Het gebruikte gereedschap moet heel precies op de rand van het lager passen om beschadiging te verhinderen; deze is zeer smal. Tik nooit op de loopvlakken! Controleer vervolgens altijd, of de lagerschalen ook helemaal tot de aanslag zijn ingedreven en stevig in de kop van het frame zitten. Als de lagerschalen al vanzelf in de kop van het frame vallen, is de lagerzitting verwijd of beschadigd. Dan kun je alleen nog naar een professionele werkplaats, waar een vakman het frame nauwkeurig onderzoekt en evt. grotere lagers monteert of de schalen vastlijmt. 

Nu moet nog het opgeperste lager van de onderste kroonplaat worden vernieuwd. Daarvoor wordt een beitel in de ruimte tussen het lager en de kroonplaat aangezet en met een hamer zo ver ertussen gedreven, dat dit een paar millimeter wordt opgeheven. Nu kun je het lager met twee grote schroevendraaiers of bandenlichters eraf wippen. 

Je hebt een passende balhoofdlagerdriver nodig om het nieuwe lager te monteren. Plaats eerst de stofafdichting, dan (indien aanwezig, vaak bij kegellagers uit de accessoires) een vulring en tot slot het nieuwe lager. Er mag alleen op de binnenring worden getikt, in geen geval op de lagerkooi. De kleinste beschadiging van de lagerkooi kan er al toe leiden dat de rollen niet meer perfect draaien en dan is het lager kapot! Nadat het lager is gemonteerd, moet het voldoende worden gesmeerd, bijvoorbeeld met Castrol LM2. Controleer nog een keer of de stofafdichting perfect zit.

Smeer ook het bovenste lager voldoende. Steek de onderste kroonplaat in het balhoofd en leg van boven het gesmeerde lager erop. Breng nu de stelmoer aan en draai deze handvast (de feitelijke afstelling volgt pas wanneer de hele vork is gemonteerd). Plaats de bovenste kroonplaat en zet de grote centrale schroef er los op. Monteer de vorkpoten, maar haal de klemschroeven van de onderste kroonplaat nog niet aan. De lagerspeling wordt nu met een haaksleutel zo ingesteld, dat het lager geen speling vertoond en vrij kan draaien. Als je geen goede instelling kunt vinden en het lager zich vasthaakt, is het mogelijk dat het nieuwe lager of de stuurstang beschadigd is. Nu pas worden eerst de centrale schroef en dan de klemschroeven van de onderste kroonplaat aangehaald met het koppel dat de fabrikant heeft gespecificeerd. Controleer nog een keer de instelling, want het kan gebeuren dat de lagerspeling is afgenomen nadat je de centrale moer hebt aangehaald. 

Monteer alles weer op de motor en neem daarbij de aanhaalspecificaties van de fabrikant in acht. Ontlucht de remmen indien nodig. Let er bij de volgende proefrit op of de vork zonder spanning functioneert en of de besturing eventueel wappert of klappert.