De feiten over bougies 

Geen benzinemotor zonder bougie: een continue ontstekingsvonk met voldoende power is absoluut noodzakelijk voor een goede koude start, hoge prestaties, een beperkte emissie van schadelijke stoffen en een laag benzineverbruik van de motor.

Een bougie moet afhankelijk van het toerental tussen de 500 en ca. 5.000 keer per minuut een ontstekingsvonk aan de motor geven en staat daarbij bloot aan sterk wisselende temperaturen en grote drukverschillen. Daarom behoren bougies tot de zwaarst belaste slijtonderdelen van een motorfiets en moeten ze volgens de instructies van de fabrikant regelmatig worden vervangen.

Aan de bovenkant van de bougie bevindt zich de aansluiting (afb. 1 a) voor de bougiestekker. Hier bereikt de door de ontstekingseenheid gestuurde hoogspanning van de bobine via de dikke bougiekabel de bougie. De aansluiting (SAE-kap of 4mm-schroefdraad) moet altijd op de gebruikte bougiestekker passen zodat deze gegarandeerd stevig vastzit!

De middenelektrode (afb. 1 b) leidt de stroom door naar het andere uiteinde van de bougie. Daar springt de stroom als vonk over naar de massa-elektrode (afb. 1 c) en ontsteekt daarmee het benzine-luchtmengsel in de verbrandingskamer.

Een ontstoringsweerstand (afb. 1 d) in de middenelektrode verhindert zenderstoringen in de omgeving (bijv. bij radio-ontvangst) en beschermt tegelijkertijd de gevoelige boordelektronica tegen elektromagnetische impulsen. Als een bougie zonder ontstoringsweerstand wordt gebruikt, moet de stekker zo'n weerstand bevatten. Om te zorgen dat de spanning alleen wordt ontladen waar dat moet, zijn de middenelektrode en de ontstoringsweerstand ommanteld door een keramische isolator (afb. 1 e). De golfvorm daarvan dient tegelijkertijd als lekstroombarrière (afb. 1 f) doordat hiermee de weg voor eventueel verdwaalde elektronen wordt verlengd.

Zo ziet een intacte bougie eruit. De witgrijze verkleuring is geen probleem. Die is afkomstig van brandstofadditieven die niet volledig verbranden en is het gevolg van een reguliere, normale verbranding.

Hier zie je een bougie met sterke afzettingen. Deze kunnen bijvoorbeeld worden veroorzaakt door een slechte brandstofkwaliteit, hoog olieverbruik bij mechanisch versleten motoren of verbranding van koelvloeistof bij een beschadigde cilinderkoppakking, die gloeiontstekingen bevorderen (de afzettingen gloeien na).

Een isolatorbreuk zoals in afbeelding 4 kan leiden tot motorschade. De oorzaak van dergelijke isolatorbreuken is meestal het gebruik van een verkeerd koppel of een val van de bougie op een harde ondergrond (zoals de vloer van de werkplaats) voordat de bougie werd gemonteerd.

Bij deze bougie zijn de midden- en massa-elektrode met elkaar versmolten. Dat gebeurt wanneer de bougie oververhit raakt. In dat geval is ook niet uitgesloten dat de zuiger smelt. De oorzaak kan een verkeerde keuze van een bougie zijn (verkeerde temperatuurwaarde) of een fout in de werking van de motor (pingelende verbranding of gloeiontsteking).

Verroeten doet zich voor wanneer de bougie vaak onder de temperatuur voor zelfreiniging (450°C) blijft, bijvoorbeeld wanneer alleen korte afstanden worden gereden of een verkeerde temperatuurwaarde (te koud) is gekozen.

In plaats van standaardbougies kunnen op vele motorfietsmodellen de technisch hoogwaardigere iridiumbougies worden gebruikt. Deze hebben een iridiumlegering aan de punt van de middenelektrode. Het edelmetaal iridium is een van de hardste metalen ter wereld. Het smelt pas bij 2450°C en is uiterst resistent tegen vonkerosie. Daarom gaan iridiumbougies doorgaans twee keer zo lang mee als standaardbougies. Bovendien kan de middenelektrode dankzij het edelmetaal met een dikte van 0,6 mm aanzienlijk dunner worden uitgevoerd.

Daardoor wordt de benodigde ontstekingsspanning sterk verlaagd, wordt de ontstekingsvonk krachtiger en wordt de uitbreiding van het vlammenfront in de verbrandingskamer verbeterd. Iridiumbougies gaan dus niet alleen langer mee, maar optimaliseren ook de verbranding in de motor. De elektroden zelf branden beter schoon en de bougie vertoont minder roetvorming. Het resultaat is een gunstige uitwerking op het startgedrag, het motorvermogen, de spontane reactie op het gas en het benzineverbruik. Iridiumbougies zijn ook ideaal voor klassieke motoren of wanneer de motor veel in stadverkeer wordt gebruikt.

Ofwel de bougie of de bougiestekker moet een ontstoringsweerstand bevatten om zenderstoringen in de omgeving of storingen in de boordelektronica te vermijden. Dit is wettelijk voorgeschreven. Op de motorfiets is het voldoende als ofwel de bougie of de bougiestekker een ontstoringsweerstand van 5 kilo-ohm heeft. Een te hoge weerstand maakt de ontstekingsvonk zwakker. Daarom is het onnodig en niet aan te bevelen om een ontstoorde bougie in combinatie met een ontstoorde stekker te gebruiken (hoewel de ontsteking op de meeste motoren zo nog wel zou werken).

De afstand tussen de massa-elektrode en de middenelektrode moet correct zijn voor een krachtige ontstekingsvonk. Is de afstand niet in orde, dan kan dit leiden tot een overslaande motor of een verhoogd benzineverbruik. Als de massa-elektrode is verbogen en de middenelektrode raakt, bijvoorbeeld omdat de bougie per ongeluk op de grond is gevallen, vindt geen ontsteking plaats. Is de afstand te klein, dan is de verbranding slecht, en is die te groot, dan is voor het verkrijgen van een vonk meer ontstekingsenergie nodig dan het ontstekingssysteem levert.

De elektrodenafstand ligt afhankelijk van het motormodel en het bougietype meestal tussen 0,6 en 0,8 mm; waarden tot 1,1 mm zijn zeldzaam. De afstand moet in de tabel van de bougiefabrikant of in de documentatie van de voertuigfabrikant worden geverifieerd en met een voelermaat bij de bougie worden nagemeten. Als de afstand niet correct is, kan de elektrode met een kleine schroevendraaier of een tang heel voorzichtig worden bijgebogen. Voordat de bougie wordt ingebouwd, dient deze met een bougieborstel te worden gereinigd.

De bougie moet altijd worden vervangen wanneer de motor is afgekoeld, anders kan het schroefdraad worden beschadigd. Trek de bougiestekker van de bougie af en inspecteer deze eerst op schade en corrosie (vervang de stekker eventueel). Controleer VOOR het losschroeven of er vuil in de bougieschacht zit en verwijder dit (bijv. met een stofzuiger). Schroef de oude bougie eruit met een goed passende bougiesleutel.

Het is raadzaam om het schroefdraad van de bougie vóór montage licht in te vetten met koper- of keramiekpasta (níet met smeermiddel). Dit voorkomt dat de bougie vastbrandt in de cilinderkop, maar heeft het nadeel dat vuil en zandkorrels makkelijk aan het schroefdraad blijven kleven wanneer je de bougie eruitdraait en neerlegt. Dan kan schade aan het schroefdraad ontstaan, dus let bij het werken goed op een schoon werkvlak.

Beschik je niet over een momentsleutel, dan kun je eventueel de volgende vuistregel uit 'de oude doos' aanhouden: draai een nieuwe bougie met de hand aan en daarna met een bougiesleutel op gevoel een halve slag verder, zodat de afdichting wordt samengeperst en de bougie vastzit. Een gebruikte bougie, waarvan de afdichtring al is samengeperst, draai je slechts een kwart slag verder om deze vast te zetten.